O καφές σε κρίση: ιστορίες για τον καφέ από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο

Σε περιόδους γενικευμένης κρίσης, το αγαπημένο μας ρόφημα επηρεάζεται σφοδρά. 

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η πλέον αιματηρή σύρραξη της ανθρωπότητας, αφήνοντας πίσω της περίπου 80.000.000 νεκρούς και ένα μεγάλο κομμάτι του πλανήτη σε ερείπια. Ο πόλεμος όμως, πέρα από την καταστροφική του φύση, επηρεάζει με εξαιρετικά βίαιο τρόπο την καθημερινότητα και τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Πέρα από τις προφανείς επιπτώσεις του πολέμου, έχει ενδιαφέρον να σταθούμε στις μεταβολές που έφερε ο Μεγάλος Πόλεμος σε ένα αγαπημένο κομμάτι της ανθρώπινης καθημερινότητας: τον καφέ!

Καφές με δελτίο: η πραγματικότητα του πολέμου

Ο πόλεμος είναι μία από τις γρηγορότερες μεθόδους καταστροφής της οικονομίας. Οι παραγωγικές μονάδες στρέφονται στην κατασκευή πολεμικού ή και υγειονομικού υλικού, οι χώρες αποκόπτονται, οι μεταφορές δυσχεραίνονται, οι εισαγωγές και οι εξαγωγές καταρρέουν. Ακόμα, τα μέσα μεταφοράς εμπορευμάτων, όπως τα τραίνα, τα πλοία ή και τα αεροπλάνα, συχνά επιτάσσονται για πολεμικούς σκοπούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα προϊόντα που μέχρι μια στιγμή θεωρούνται δεδομένα, να γίνουν δυσεύρετα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των αγαθών είναι, μεταξύ άλλων, η ζάχαρη και ο καφές.

Τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, παρατηρήθηκε γρήγορα έλλειψη στα αποθέματα καφέ. Και ενώ κάποιες χώρες, ιδιαίτερα κατεχόμενες από τις δυνάμεις του Άξονα, είχαν πρόβλημα γενικευμένης επισιτιστικής κρίσης, όπως για παράδειγμα και η Ελλάδα, στις Ηνωμένες Πολιτείες το πρόβλημα ήταν πιο περιορισμένο, εστιασμένο σε αγαθά όπως ο καφές.

Έτσι, υιοθετήθηκε η πολιτική του «δελτίου» ή αλλιώς «rationing». Έκτακτοι νόμοι του κράτους όριζαν την ποσότητα καφέ που είχε δικαίωμα να προμηθευτεί κάθε κάτοικος, προκειμένου τα αποθέματα να φτάσουν για όλους, αλλά και να αποφευχθούν φαινόμενα αισχροκέρδειας και μαύρης αγοράς, ενώ ακόμα και οι καφετέριες περιόρισαν την ποσότητα που μπορούσαν να σερβίρουν σε κάθε πελάτη. Παράλληλα, οι εταιρείες καφές άρχισαν εκτεταμένες καμπάνιες σχετικά με την καθημερινή οικονομία του καφέ. Ανάμεσα στα άλλα, συνιστούσαν ο αλεσμένος καφές να στεγνώνεται και να χρησιμοποιείται ξανά, ως και τρεις ή τέσσερις φορές.

Η πολιτική του «δελτίου» είχε και έναν άλλο σκοπό: να διατεθούν σημαντικές ποσότητες καφέ στα στρατεύματα, τα οποία βρίσκονταν στο μέτωπο. Ο περιορισμός της κατανάλωσης καφές δεν ήταν πια μόνο αναγκαιότητα, μα και πατριωτικό καθήκον.  

Υποκατάστατα καφέ: η ανθρώπινη εφευρετικότητα σε συνθήκες κρίσης

Ο καφές παράγεται σε πολλές χώρες του κόσμου, οι οποίες ωστόσο έχουν ένα κοινό: βρίσκονται στην ζώνη του καφέ, σε περιοχές που αποκόπτονται εύκολα από τον υπόλοιπο κόσμο σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης. Έτσι, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο καφές άρχισε να βρίσκει όλο και πιο δύσκολα το δρόμο του για τις χώρες της Ευρώπης, αλλά και τις ΗΠΑ.

Μπροστά στην έλλειψη του καφέ, ο κόσμος αντέδρασε με εφευρετικότητα,  αναζητώντας υποκατάστατα. Αξίζει να σημειωθεί πως τα περισσότερα πολεμικά υποκατάστατα του καφέ δεν έχουν καφεΐνη και ίσως ούτε καν γεύση που να θυμίζει τον καφέ. Περισσότερο υποκαθιστούν την συνήθεια του καφέ, παρά το ίδιο το ρόφημα.  

Στην Ελλάδα της Κατοχής, το πιο συνηθισμένο υποκατάστατο του καφέ φτιαχνόταν από ρεβύθια, τα οποία αφού καβουρδίζονταν πολύ, αλέθονταν σε σκόνη και βραζόντουσαν όπως ο ελληνικός καφές. Σε άλλες χώρες, όπως στης ΗΠΑ ή την Μεγάλη Βρετανία, πωλούνταν «καφές» φτιαγμένος από καβουρδισμένα δημητριακά, αλλά και από chicory, τη ρίζα ενός ραδικιού, που χρησιμοποιείται στην Ινδία αλλά και ακόμα σε κάποιες περιοχές της Αμερικής.

Πως ο καφές επηρεάζει την Ιστορία: η κρίση του καφέ του 1977 και το Βιετνάμ

Ο καφές, όπως και κάθε γεωργικό προϊόν, έχει καλές και κακές χρονιές. Μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία του καφέ συνέβη το 1977, όταν καταστράφηκε σχεδόν η σοδειά της Βραζιλίας, με αποτέλεσμα οι τιμές του καφέ παγκοσμίως να ανέβουν πολύ και απότομα. Χώρες με αδύναμο νόμισμα είδαν τα αποθέματα καφέ να μειώνονται κατακόρυφα. Σε αυτό το πλαίσιο η τότε Ανατολική Γερμανία, αποφάσισε να αναλάβει δράση.

Έτσι προσπάθησε να έρθει σε απευθείας συμφωνίες με χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, ιδιαίτερα δε με κομμουνιστικά κράτη. Το Βιετνάμ ήταν από τις χώρες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της DDR, και αύξησε κατακόρυφα την παραγωγή του, επενδύοντας μάλιστα στον φθηνό και ανθεκτικό Robusta, που έδινε γρήγορα ικανοποιητικές σοδειές. Ένα από τα αποτελέσματα αυτού του «πειράματος» ήταν το Βιετνάμ να γίνει ο τρίτος μεγαλύτερος παραγωγός καφέ στον κόσμο, αλλά και ο μεγαλύτερος παραγωγός Robusta που υπάρχει.

Ο καφές, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης καθημερινότητας, έχει κι αυτός περάσει «δια πυρός και σιδήρου» - κάθε φορά που απολαμβάνουμε έναν ζεστό καφέ, μπορούμε να νιώθουμε τυχεροί κι ευγνώμονες!