Fika : ο ακρογωνιαίος λίθος της Σουηδικής κουλτούρας του καφέ
Οι διάφορες κουλτούρες του καφέ που αναπτύχθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο, κρύβουν πίσω τους ενδιαφέρουσες ιστορίες: από την Σκανδιναβία μας έρχεται το υποχρεωτικό coffee break, το οποίο έχει τις ρίζες του στην… παρανομία!
Αν και δεν μπορούν να καυχώνται πως έχουν επηρεάσει με την κουλτούρα του καφέ τους τον υπόλοιπο πλανήτη, όπως οι Ιταλοί, οι Πορτογάλοι ή ακόμη και οι Αμερικάνοι, οι Σκανδιναβοί έχουν αναπτύξει τη δική τους, ξεχωριστή κουλτούρα καφέ. Άλλωστε, τόσο η Φιλανδία όσο και η Σουηδία συγκαταλέγονται σταθερά ανάμεσα στις χώρες με τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή κατανάλωση καφέ – ο καφές στις Σκανδιναβικές χώρες καταλαμβάνει σημαντικό ρόλο μέσα στην ημέρα, τόσο από γαστρονομική όσο και από κοινωνική άποψη.
Οι Σουηδοί αγαπούν ιδιαίτερα τον καφέ φίλτρου, τον οποίο συνήθως συνοδεύουν με γλυκίσματα, όπως τα παραδοσιακά ρολά κανέλλας. Το κάλεσμα για ένα καφέ το απόγευμα, μαζί με τα απαραίτητα σνακ, είναι βασικό συστατικό της κοινωνικής ζωής των Σουηδών. Όπως και σε πολλές άλλες χώρες, ο απογευματινός καφές είναι μια ευκαιρία για αντάμωμα φίλων, κουβέντα, ανταλλαγή απόψεων και σύσφιξη σχέσεων. Αυτό που διαφοροποιεί την Σουηδική κουλτούρα του καφέ από τις αντίστοιχες άλλων χωρών είναι το coffee break – η αλλιώς, στα Σουηδικά, «fika».
Το «fika» δεν είναι τίποτε άλλο από το παραδοσιακό διάλλειμα για καφέ, όμως ενδεικτικό της σημασίας που έχει ο καφές για την καθημερινότητα των Σουηδών είναι πως το διάλειμμα για καφέ δεν είναι απλώς μια παράδοση, αλλά είναι πλήρως ενταγμένο στην εργασιακή ζωή των Σουηδών. Δεν είναι λίγες οι εταιρείες της Σκανδιναβικής χώρας που έχουν θεσπίσει ως υποχρεωτικά όχι ένα, αλλά δύο διαλείμματα για καφέ! Τα «fika» όχι μόνο υπαγορεύονται από την Σουηδική κουλτούρα του καφέ, αλλά θεωρείται πως αυξάνουν την αποδοτικότητα, την παραγωγικότητα και την συγκέντρωση των εργαζομένων, τόσο λόγω της τονωτικής δράσης του καφέ, όσο και λόγω της χαλάρωσης που προσφέρουν.
Οι ρίζες του καφέ στη Σουηδία εντοπίζονται ήδη από το 1670, αλλά χρειάστηκαν περίπου 100 χρόνια για να γίνει ο καφές το δημοφιλέστερο ρόφημα στη χώρα. Όμως, στα τέλη του 18οι αιώνα, οι βασιλικές αρχές θα επιβάλουν βαριούς φόρους στον καφέ, τους οποίους οι Σουηδοί θα αρνηθούν να πληρώσουν, με αποτέλεσμα την απαγόρευση του ροφήματος. Οι απαγορεύσεις επιβάλλονταν και αίρονταν χρόνο με το χρόνο, ενώ παράλληλα μια σειρά σκληρών φόρων έκαναν το κόστος του καφέ δυσβάσταχτο για τον μέσο Σουηδό.
Οι Σουηδοί κατέφυγαν σε συνωμοτικές λύσεις και στη Μαύρη Αγορά, προκειμένου να μπορούν να προμηθεύονται τους πολύτιμους κόκκους του καφέ. Τα πράγματα έγιναν ιδιαίτερα δύσκολα στα χρόνια της βασιλείας του Γουσταύου του Τρίτου, ο οποίος, πεπεισμένος για τις επιβλαβείς ιδιότητες του καφέ, συνήθιζε να χορηγεί μεγάλες ποσότητες καφέ στους θανατοποινίτες. Όταν όλοι αντελήφθησαν πως η κατανάλωση του καφέ κάθε άλλο παρά επιβλαβής για την υγεία ήταν, οι απαγορεύσεις σταμάτησαν οριστικά και η πολιτική της φορολόγησης χαλάρωσε σημαντικά.
Από εκείνη την εποχή, από τις αρχές δηλαδή του 19ου αιώνα, ο καφές ρίζωσε στην καθημερινότητα των Σουηδών μέσω των fikas, των συναθροίσεων για καφέ και γλυκό στη διάρκεια των οποίων κάθε άλλη δραστηριότητα μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Η ίδια η λέξη fika, έχει τις ρίζες της στις εποχές της παρανομίας : καθώς ο καφές στα Σουηδικά λέγεται kaffi, οι μαυραγορίτες στα χρόνια της απαγόρευσης αναφέραν συνωμοτικά τον καφέ ως «fika», αντιστρέφοντας τις συλλαβές – η τουλάχιστον, αυτό υποστηρίζει η δημοφιλής σουηδική παράδοση!
Σήμερα, φυσικά, κανείς δε διανοείται να απαγορεύσει τον καφέ, όμως, τα δύο υποχρεωτικά coffee breaks δεν παύουν να είναι μια καλή ιδέα – ποιος δε θα ήθελε δυο τονωτικά καφεδάκια, μέσα στο οκτάωρό του; Οι Σουηδοί, περνώντας δια πυρός και σιδήρου για το αγαπημένο τους fika, μας δείχνουν το δρόμο!
