Λίγη μαγεία στο φλιτζάνι μας : η πανάρχαια συνήθεια της καφεμαντείας

Ο ελληνικός καφές, εκτός από διαχρονικά αγαπημένος, είναι και.. μαγικός. Μαγικός όχι μόνο στη γεύση, αλλά και λόγω της ικανότητάς του να προλέγει το μέλλον.

Είναι σίγουρο πως δεν υπάρχει Έλληνας που δεν έχει απολαύσει ένα φλυτζάνι αχνιστού ελληνικού καφέ. Επίσης, είναι σχεδόν σίγουρο πως δεν υπάρχει Έλληνας που να μην  του έχουν πει – ακόμα και για πλάκα – το «φλυτζάνι», έστω για μια φορά στη ζωή του ! Η καφεμαντεία, η προσπάθεια δηλαδή της πρόβλεψης του μέλλοντος με βάση τα σχέδια που σχηματίζουν τα κατακάθια του καφέ, είναι μια πανάρχαια μαντική μέθοδος, με ρίζες που φτάνουν πολύ πίσω στο χρόνο και εξάπλωση σε όλη την λεκάνη της Μεσογείου και τα Βαλκάνια.

Ήδη από τα χρόνια της αρχαίας Ελλάδας, το τυχαίο σχήμα των αντικειμένων χαρακτηριζόταν θεϊκό σημάδι. Οι οιωνοσκόποι και οι μάντεις προσπαθούσαν να προβλέψουν τα μελλούμενα από το σχήμα που έπαιρνε το λιωμένο μέταλλο όταν έπεφτε σε κρύο νερό, συνήθεια που διατηρήθηκε και στην μεσαιωνική Ευρώπη. Όταν το τσάι έφτασε στην Ευρώπη, οι μάντεις άρχισαν να διαβάζουν τα φύλλα του τσαγιού, ενώ με την εισαγωγή του καφέ, ενστερνίστηκαν πλήρως την παλαιά ανατολίτικη συνήθεια του «διαβάσματος» του φλυτζανιού. Αν και η πρακτική της καφεμαντείας είναι διαδεδομένη σε όλες τις Βαλκανικές χώρες την Ανατολική Μεσόγειο (όπου δηλαδή, υπάρχει ελληνικός καφές) οι χώρες στις οποίες επιβιώνει ακόμα αυτή η συνήθεια είναι η Τουρκία, η Σερβία και φυσικά η Ελλάδα.

Η ίδια η μέθοδος παρασκευής του ελληνικού  ή τούρκικου καφέ βοήθησε στην ανάπτυξη των προλήψεων, καθώς τα κατακάθια του καφέ μένουν στο φλυτζάνι και δεν απομακρύνονται, όπως συμβαίνει με όλους σχεδόν τους άλλους τρόπους εκχύλισης του καφέ. Η δεισιδαιμονία υποστηρίζει πως αυτός που ήπιε τον καφέ του επηρέασε τους σχηματισμούς των κατακαθιών, που με αυτό τον τρόπο μπορούν να δείξουν τα μελλούμενα. Έτσι κι αλλιώς, είναι κοινός τόπος στη μαγεία να χρησιμοποιούνται προσωπικά αντικείμενα, όπως είναι στην περίπτωση της καφεμαντείας το φλυτζάνι του ελληνικού καφέ.

Η βασική διαδικασία για το διάβασμα του φλυτζανιού είναι η ίδια εδώ και αιώνες : ο ενδιαφερόμενος πίνει τον καφέ του, περιμένει λίγο να κάτσει το κατακάθι και ύστερα αναποδογυρίζει το φλυτζάνι. Κάποιο άτομο με μαντικό χάρισμα, συνήθως γυναίκα, αναλαμβάνει να διαβάσει τους οιωνούς από τα σχήματα του κατακαθιού. Τα σχήματα μπορεί να αφορούν πολλά πράγματα, όπως ένα αρχικό γράμμα ονόματος, ένα μέσο μεταφοράς, ένα σπίτι, ένα ζώο, ή ακόμα και άλλα, δυσεξήγητα σύμβολα, που μεταφράζονται σε γάμο, επιτυχία, χρήματα, αλλά και σε θάνατο, πίκρα ή αρρώστια.

Οι «κανόνες» γύρω από το σωστό διάβασμα του καφέ είναι πραγματικά αμέτρητοι, αλλά κάθε χώρα και κάθε περιοχή έχει τις δικές τις, ξεχωριστές συνήθειες. Αρχικά, υποτίθεται ότι κανείς δεν πρέπει να πει το φλυτζάνι στον εαυτό του, αφού όχι μόνο θα χάσει το μαντικό χάρισμα, αλλά θα μπει σε διάφορους κινδύνους, αφού διατάραξε κατά κάποιον τρόπο την κοσμική τάξη. Πολύ υποστηρίζουν πως το πάνω μισό του πάτου του φλυτζανιού δείχνει τα μελλούμενα, ενώ το κάτω μισό δείχνει τα περασμένα, ενώ άλλοι διαβάζουν τα κακά στο αριστερό μισό και τα καλά στο δεξί.  Παρόμοια, τα άσπρα σχέδια (τα κενά που δημιουργεί το κατακάθι) είναι θετικές ειδήσεις, όμως τα σκούρα σχέδια, αυτά που δημιουργούνται από τους ίδιους τους αλεσμένους κόκκους του καφέ, είναι κακά μαντάτα. Περιττό να πούμε ότι η μαντική τέχνη μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και από άτομο σε άτομο, συνήθως από μάνα σε κόρη ή από γιαγιά σε εγγονή, όπως επίσης και πως όποιος την αποκαλύπτει, χάνει το χάρισμα του για πάντα.

Σχεδόν όλες οι συνήθειες που περιβάλλουν το διάβασμα του φλυτζανιού του καφέ είναι πανάρχαιες μαγικές παραδόσεις και αντανακλούν παμπάλαια μαγικά μοτίβα. Περιττό να πούμε ότι η καφεμαντεία καταδικάζεται σαν πρακτική από την Ορθόδοξη εκκλησία, αλλά και από τα άλλα χριστιανικά δόγματα και τις υπόλοιπες θρησκείες. Εξάλλου, σήμερα οι λόγοι που τραβούν τον κόσμο προς το διάβασμα του φλυτζανιού είναι περισσότεροι φολκλορικοί, σε αντίθεση με το παρελθόν, που οι μαντείες του φλυτζανιού λαμβάνοντας πολύ σοβαρά υπόψιν.

Ακόμα και αν δεν έχετε το μαντικό χάρισμα (ποιος το έχει, άλλωστε; ), την επόμενη φορά που θα πιείτε έναν ελληνικό, αναποδογυρίστε το φλυτζάνι και χαζέψτε τα σχέδια που δημιουργήθηκαν. Μια πρόβλεψη είναι σίγουρη: θα συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τον ελληνικό μας όσα χρόνια και αν περάσουν, και ακόμα και αν τα σχεδιάκια του κατακαθιού δε μας πουν αν θα πάρουμε μεγάλο δρόμο ή αν θα διαβούμε μεγάλη πόρτα !