Μια ιστορία τεχνολογίας κι ευκολίας : η εξέλιξη του στιγμιαίου καφέ
Αν και για τους περισσότερους λάτρεις του καφέ, ο στιγμιαίος καφές δεν αποτελεί παρά μια λύση ανάγκης, δεν είναι λίγοι οι φίλοι του καφέ που κατά καιρούς τον προτιμούν όχι μόνο για την ευκολία που προσφέρει, αλλά ακόμα και για την χαρακτηριστική του γεύση.
Η ιστορία του στιγμιαίου καφέ
Αν και είναι περισσότερο συνδεδεμένος με τα μεταπολεμικά χρόνια, ο στιγμιαίος καφές είναι μια ιδιαίτερα παλιά υπόθεση. Οι προσπάθειες για την δημιουργία στιγμιαίου καφέ χρονολογούνται από την στιγμή που ο καφές άρχισε να κατακτά την Ευρώπη, στα μέσα του 18ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να γίνει η προετοιμασία του καφέ ευκολότερη. Η πρώτη καταγεγραμμένη προσπάθεια για δημιουργία στιγμιαίου καφέ εντοπίζεται στην Αγγλία του 1771, ενώ το πρώτο αντίστοιχο προϊόν στις ΗΠΑ δημιουργήθηκε το 1853. Παρόμοιες προσπάθειες γίνονται από επαγγελματίες στον χώρο του καφέ σε όλο τον κόσμο, όπως στην Ιαπωνία και την Λατινική Αμερική, όμως εφευρέτης του πρώτου εμπορικά επιτυχημένου στιγμιαίου καφέ θεωρείται ο Άγγλος George Washington, ενώ οι σχετικές πατέντες της Nestle το 1938 θα απογειώσουν εμπορικά το στιγμιαίο καφέ.
Στην εξέλιξη του στιγμιαίου καφέ έπαιξαν ρόλο τόσο οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, που έθεσαν επιτακτική την ανάγκη τόσο της εύκολης αποθήκευσης όσο (κυρίως) της εύκολης παρασκευής του καφέ σε μεγάλη κλίμακα, όσο και η υπερπαραγωγή καφέ από χώρες όπως η Βραζιλία, που έψαχναν εναγωνίως τρόπους να συντηρούν αποτελεσματικότερα την πλεονάζουσα παραγωγή κόκκων καφέ που παρουσίαζαν.
Αξίζει να σημειωθεί πως η πρώτη στιγμιαίοι καφέδες διέφεραν αρκετά από την μορφή που γνωρίζουμε σήμερα. Τις περισσότερες φορές, ο στιγμιαίος καφές δεν ήταν παρά σιρόπι έτοιμου, συμπυκνωμένου καφέ, που μετατρεπόταν σε καφέ με την αραίωσή του με ζεστό νερό. Αργότερα, ο στιγμιαίος καφές πήρε τη μορφή συμπαγούς μάζας, τα κομμάτια της οποίας μπορούσαν να διαλυθούν σε ζεστό νερό, δημιουργώντας ρόφημα. Ακόμα και όταν ο στιγμιαίος καφές πήρε τη μορφή που λίγο πολύ γνωρίζουμε σήμερα, τα αποτελέσματα συχνά ήταν απογοητευτικά: ο καφές υστερούσε σημαντικά σε γεύση και άρωμα, ενώ συχνά διαλύονταν δύσκολα, αφήνοντας κατακάθι στο φλυτζάνι.
Η άνοδος και η πτώση του στιγμιαίου καφέ
Στα μεταπολεμικά χρόνια, ο στιγμιαίος καφές γνώρισε ευρύτατη διάδοση, ειδικά στο κοινό της Αμερικής. Οι ειδικοί της γαστρονομίας χαρακτήρισαν την ευρύτατη διάδοση του στιγμιαίου καφέ ως «δεύτερο κύμα» του καφέ. Υπό μία έννοια, ο στιγμιαίος καφές έκανε τον καφέ εύκολα προσβάσιμο σε όλους, ελαχιστοποιώντας την ανάγκη για αγορά εξοπλισμού αλλά και για εξειδικευμένες γνώσεις στην παρασκευή καφέ.
Μέχρι την εποχή της απόλυτης ακμής του, δηλαδή τα μέσα της δεκαετίας του ’80, η κατανάλωση του στιγμιαίου καφέ γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση. Παραπάνω από το 1/3 της κατανάλωσης καφέ στις ΗΠΑ αφορούσε στιγμιαίο καφέ, ενώ και στον υπόλοιπο πλανήτη τα νούμερα είναι παρόμοια. Αρκετές χώρες, ανάμεσά στους και η Ελλάδα, ανέπτυξαν την κουλτούρα του καφέ τους γύρω από τον στιγμιαίο καφέ.
Η αρχή του τέλους της δημοφιλίας του στιγμιαίου καφέ ήρθε αφενός με την διείσδυση του εσπρέσο σε νέες αγορές, όπως οι ΗΠΑ, αλλά και άλλες, μικρότερες χώρες, όπως η Ελλάδα, και αφετέρου με την άνοδο του «Τρίτου Κύματος» του καφέ, που δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ποιότητα του καφέ αλλά και στον πλήρη έλεγχο των μεθόδων εκχύλισης. Ακόμα και στις μέρες, που το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο στιγμιαίος καφές είναι σαφώς περιορισμένο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, υπολογίζεται ότι σχεδόν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ χρησιμοποιείται για την παραγωγή στιγμιαίου καφέ.
Πως παράγεται ο στιγμιαίος καφές;
Αν και είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς αναλογιζόμενος το τελικό προϊόν, η παραγωγή του στιγμιαίου καφέ στηρίζεται σε φυσικές διαδικασίες και όχι στην χρήση χημικών, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την εποχή μας, μιας και οι πρώτες μορφές στιγμιαίου καφέ περιείχαν όντως πρόσθετα χημικά, κάτι που δεν ισχύει στις μέρες μας. Τα στάδια δημιουργίας του στιγμιαίου καφέ αφορούν το καβούρδισμα, την εκχύλιση και τέλος την αποξήρανση, που μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους.
Αρχικά, οι πράσινοι κόκκοι του καφέ καβουρδίζονται, όπως συμβαίνει και στους κόκκους που δεν προορίζονται για στιγμιαίο καφέ, και κατόπιν αλέθονται πολύ ψιλά. Στη συνέχεια, ακολουθεί η εκχύλιση του καφέ υπό πίεση και σχετικά υψηλή θερμοκρασία, και στη συνέχεια η συμπύκνωση του μείγματος που έχει προκύψει, σε σημείο που να περιέχει περίπου 40% στερεές ουσίες. Στη συνέχεια, ακολουθεί η αποξήρανση και η αφυδάτωση του μείγματος, είτε σε υψηλές είτε (συνηθέστερα) σε χαμηλές θερμοκρασίες, προκειμένου να προκύψει ο στιγμιαίος καφές με την γνωστή κρυσταλλική υφή.
Αξίζει να σημειωθεί ότι για την παραγωγή στιγμιαίου καφέ χρησιμοποιείται καφές ποικιλίας Robusta, όχι μόνο λόγω του χαμηλότερου κόστους του, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι το αδρό του γευστικό προφίλ διατηρείται καλύτερα μέσα από όλα αυτά τα στάδια επεξεργασίας, σε σχέση με τον καφέ Arabica. Ακόμα, οι κόκκοι Robusta τείνουν να δίνουν παχύτερη κρέμα στο φλυτζάνι, κάτι που είναι συνήθως επιθυμητό κι ευκταίο στον στιγμιαίο καφέ.
Ποιο είναι το μέλλον του στιγμιαίου καφέ;
Σήμερα, η αγορά του καφέ είναι δραματικά διαφορετική σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες. Το κοινό είναι σαφώς περισσότερο ενημερωμένο, περισσότερο απαιτητικό και οι περισσότεροι λάτρεις του καφέ αναζητούν συνεχώς νέες, ποιοτικές γεύσεις. Παράλληλα, η πτώση στις τιμές των οικιακών μηχανών εσπρέσο τις έχει κάνει προσιτές σε ένα πλατύ στρώμα καταναλωτών. Σε αυτά τα πλαίσια, ο στιγμιαίος καφές είναι δύσκολο να γίνει ξανά όσο δημοφιλής ήταν στο παρελθόν.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν σήμερα σαφώς ποιοτικότερες επιλογές σε στιγμιαίο καφέ, χωρίς προσθήκη χημικών και με σαφώς καλύτερη γεύση από ό,τι παλαιότερα. Ο στιγμιαίος καφές παραμένει μια εναλλακτική λύση για περιστάσεις όπου δεν είναι δυνατή η εύρεση μηχανής καφέ, ενώ τα κρύα ροφήματα που παράγει παραμένουν ιδιαίτερα γευστικά. Αν και σίγουρα δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή, παραμένει σίγουρα εντός κάδρου, σαν μία εναλλακτική λύση – ειδικά στην Ελλάδα, καθώς η ελληνική κουλτούρα του καφέ στηρίχθηκε για αρκετά χρόνια στον φραπέ!
Εσπρέσο, φίλτρου ή ακόμα και στιγμιαίος – η απόλαυση του καφέ είναι που έχει σημασία!
