Guksi: ένα χειροποίητο ξύλινο κύπελλο που χαρακτήρισε την Σκανδιναβική κουλτούρα του καφέ

Ένα κομψοτέχνημα, από χέρια τεχνητών από τα βόρεια Δάση.

Κάθε κουλτούρα καφέ έχει τα δικά της, διαφορετικά «σύνεργα». Έτσι, το Moka Pot είναι σχεδόν συνώνυμο με την Ιταλία, ενώ ο Αιθοπικός καφές ετοιμάζεται οπωσδήποτε στη Jebena, το παραδοσιακό χάλκινο σκεύος με το μακρύ λαιμό. Κανείς δε μπορεί να φανταστεί τον ελληνικό καφέ χωρίς το απαραίτητο μπρίκι, ενώ οι φανατικοί καφελάτρες έχουν συγκεκριμένη άποψη για το πώς πρέπει να είναι τα σωστά φλιτζάνια για τον espresso τους. Ένα από τα πιο ιδιαίτερα σκεύη για καφέ, εντοπίζεται στις βόρειες περιοχές της Σκανδιναβίας και δεν είναι άλλο από το Guksi!

Η κουλτούρα του καφέ στη Σκανδιναβία

Αν και δεν είναι ευρύτερα γνωστό, οι Σκανδιναβοί είναι οι πρώτοι σε κατά κεφαλή κατανάλωση καφέ σε ολόκληρο τον πλανήτη! Οι Φινλανδοί έρχονται πρώτοι (12 κιλά το χρόνο κατά άτομο), ακολουθούμενοι από τους Νορβηγούς και τους Σουηδούς. Ο καφές είναι πολύ σημαντικός για την καθημερινότητα όλων των Σκανδιναβών, τόσο γαστρονομικά όσο και κοινωνικά – το fikka, το διάλειμμα δηλαδή για καφέ, το γνωστό μας coffee break, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εργασιακής πραγματικότητας στη Σουηδία και οι ίδιοι οι Σουηδοί καυχώνται πως αυξάνει φοβερά την παραγωγικότητα τους, ενώ η αναλογία καφετεριών  ανά κάτοικο είναι ιδιαίτερα υψηλή σε όλες τις Σκανδιναβικές χώρες.

Οι Σκανδιναβοί προτιμούν τον ελαφρύ καφέ φίλτρου και καταναλώνουν πραγματικά γενναίες ποσότητες καθημερινά. Ιδιαίτερες συνταγές καφέ έχουν αναπτυχθεί, οι οποίες δύσκολα απαντώνται εκτός Σκανδιναβίας, όπως το kafeost, που συνδυάζει καφέ φίλτρου με κομματάκια… τυριού, σε ένα καφέ – επιδόρπιο που θυμίζει, καθώς λένε, τιραμισού.

Αν κάτι ωστόσο χαρακτηρίζει (ή τουλάχιστον, χαρακτήριζε μέχρι πρόσφατα) την Σκανδιναβική κουλτούρα του καφέ, αυτό δεν είναι άλλο από το Guksi, το παραδοσιακό, ξύλινο κύπελο των βόρειων περιοχών της Φινλανδίας και της Σουηδίας.

Τι είναι το Guksi;

Το Guksi είναι ένα ξύλινο, χειροποίητο κύπελο που συναντάται στις βόρειες περιοχές της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Στην ντόπια διάλεκτο των αυτόχθονων Sami ονομάζεται Gusksi, ενώ οι Σουηδοί το ονομάζουν kasa και οι Φινλανδοί kuksa. Η ιδιαιτερότητα του Guksi βρίσκεται στον μοναδικό τρόπο κατασκευής του.  

Τα Guksi κατασκευάζονται από ρόζους ξύλου, ιδιαίτερα από σημύδες. Οι ρόζοι είναι τα χαρακτηριστικά εξογκώματα που βγάζουν οι σημύδες όταν προσβληθούν από ασθένειες, έντομα ή παράσιτα, και αρκετές φορές είναι ιδιαίτερα μεγάλοι σε μέγεθος. Τα guksi κατασκευάζονται από έναν μόνο ρόζο και δεν αποτελούνται από μικρότερα κομμάτια. Χρειάζεται ιδιαίτερη δεξιοτεχνία ώστε ο τραχύς και ακανόνιστος ρόζος να μετατραπεί σε καλαίσθητο, λείο κι εύχρηστο Guksi, όμως η κουλτούρα των νομάδων αυτόχθονων έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την ξυλογλυπτική, και τα guksi αποτελούσαν την κορωνίδα της τέχνης του ξυλογλύπτη, ο οποίος τα παλαιότερα χρόνια αποτελούσε ένα από τα πιο αξιοσέβαστα μέλη κάθε κοινότητας.

Φυσικά, η τέχνη των Guksi προϋπήρχε του καφέ, μιας και αυτά τα κύπελα χρησιμοποιούνταν ανέκαθεν για ζεστά ροφήματα, ωστόσο με την εισαγωγή του καφέ στην Σκανδιναβική χερσόνησο, θεωρήθηκαν ιδανικά για το σερβίρισμα του ζεστού, αχνιστού καφέ. Οι Σκανδιναβοί υποστηρίζουν πως λόγω του ξύλου, αναδεικνύουν περισσότερο τα αρώματα του καφέ, αλλά διατηρούν επίσης και την θερμοκρασία του ροφήματος υψηλή ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Ακόμα, καθώς το καθάρισμα με σαπούνι βλάπτει το φυσικό ξύλο του Guksi, οι περισσότεροι το ξεπλένουν με νερό και το σκουπίζουν ευλαβικά, όμως έτσι, ο καφές ποτίζει τους πόρους του ξύλου, με αποτέλεσμα μια ιδιαίτερη μυρωδιά – ή τουλάχιστον, αυτό υποστηρίζει ο αστικός μύθος.

Πόσο χρησιμοποιείται σήμερα το Guksi;

Σήμερα, όπως είναι φυσικό, η παραγωγή ενός τέτοιου χειροποίητου κομψοτεχνήματος είναι σαφέστερα περιορισμένη σε σχέση με παλιά, κυρίως λόγω της βιομηχανοποίησης της ξυλείας, αλλά και της εγκατάλειψης των παραδοσιακών τεχνικών ξυλογλυπτικής. Κυκλοφορούν ευρύτατα κεραμικά αλλά και πλαστικά guksi, ενώ τα αυθεντικά ξυλόγλυπτα κύπελα είναι ιδιαίτερα ακριβά και διατίθενται συνήθως σε καταστήματα για σουβενίρ, ενώ αποτελούν και ακριβά δώρα για τους ντόπιους. Ακόμα όμως κι αν οι Σκανδιναβοί πίνουν πλέον τον καφέ τους σε κούπες και φλιτζάνια όπως όλος ο πλανήτης, σε γιορτινές περιστάσεις, το kafeost σερβίρεται κυρίως μέσα από ένα παραδοσιακό guksi!

Γνωρίζοντας πώς πίνει κάθε λαός τον καφέ του, γνωρίζουμε και μια πτυχή από την ιστορία του. Ένα όμορφο ξύλινο κύπελο, κρύβει μέσα του έναν πολιτισμό από τα βόρεια δάση που σιγά σιγά χάνεται – αλλά επιβιώνει ακόμα, χάρη στον καφέ!