Από που κρατά η σκούφια του ελληνικού καφέ;

O "καφές του παππού" είναι πάντα παρών, και κοιτά το μέλλον με αξιώσεις.

Tι μας θυμίζει ο ελληνικός καφές; Σε άλλους, τον αγαπημένο τους παππού, σε άλλους μια καταπράσινη πλατεία με πλατάνια, σε κάποιο ορεινό χωριό, σε άλλους ένα ήσυχο καφενείο στην μικρή πόλη που μεγάλωσαν… όπως και να το κάνουμε, ο ελληνικός καφές είναι κομμάτι της παράδοσης και της μνήμης μας.

Τι ονομάζουμε, ουσιαστικά, ελληνικό καφέ; Πρόκειται για καφέ πολύ ψιλά αλεσμένο, ο οποίος βράζει σε μπρίκι, με ή χωρίς ζάχαρη, και σερβίρεται σε μικρό φλιτζάνι, μαζί με τους αλεσμένους κόκκους του (το κατακάθι, όπως λέγεται). Ανάλογα με τη χώρα, ο καφές μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο καβουρδισμένος, ή να αρωματίζεται με διάφορα μπαχαρικά, με πιο συνηθισμένο το κάρδαμο. Από που έρχεται, όμως, ο ελληνικός καφές; Είναι πράγματι, «ελληνικός»; Και ποιο είναι το μέλλον του;

Από που κρατά η σκούφια του ελληνικού καφέ;

Ο καφές είναι βέβαιο πως βρήκε το δρόμο του για την Ευρώπη μέσω της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Οδζεμίρ Πασάς, κυβερνήτης της Υεμένης, ήταν αυτός που αρχικά ενθουσιάστηκε με το νέο, τότε, ρόφημα και το παρουσίασε με κάθε επισημότητα στον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή. Οι αυστηρές προδιαγραφές του Κορανίου σχετικά με το τι θεωρείται ψυχοτρόπο ή εθιστικό (και άρα, ακατάλληλο για κατανάλωση από τους πιστούς) οδήγησαν στην αρχική απαγόρευση του καφέ από τον Μουράτ τον Τέταρτο, όμως η δημοφιλία του καφέ ήταν τέτοια, που η απαγόρευση κατέπεσε γρήγορα και ο καφές διαδόθηκε σε όλο τον Οθωμανικό κόσμο.

Από Οθωμανούς εμπόρους και διπλωμάτες, ο καφές πέρασε στην Ευρώπη (Βενετία, Γαλλία, Αγγλία κλπ), αφού πρώτα είχε εδραιωθεί σε όλη την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σαν ποτό όχι μόνο των μουσουλμάνων πια, αλλά και των χριστιανών. Σήμερα, αυτός ο τρόπος παρασκευής του καφέ αναφέρεται διεθνώς ως «αραβικός» ή «τούρκικος», ενώ η UNESCO έχει συμπεριλάβει την παρασκευή του αλλά και την κουλτούρα που τον συνοδεύει στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της γειτονικής χώρας.

Ο καφές που μας φέρνει πιο κοντά

Ο καφές πάντα ένωνε τους ανθρώπους, και αυτό φαίνεται να συμβαίνει και με τον αραβικό / τούρκικο / ελληνικό καφέ, εκτός των άλλων. Σχεδόν όλες οι χώρες της ανατολικής μεσογείου και της βαλκανικής χερσονήσου έχουν την δική τους παραλλαγή του αραβικού καφέ, που την βαφτίζουν με τα εθνικά τους χρώματα, αφού πλέον είναι μέρος της κουλτούρας τους και της ιδιοσυγκρασίας τους. Έτσι, ο «Αρμένικος» καφές είναι πλούσιος σε κάρδαμο, ο «Βοσνιακός» διαφέρει ελαφρά στον τρόπο παρασκευής (που είναι λίγο πιο περίτεχνος και μπελαλίδικος), ο «Αλβανικός» είναι συνήθως πιο σκούρα καβουρδισμένος και ο «Κυπριακός» σχεδόν πανομοιότυπος με τον ελληνικό. Ο αραβικός καφές έχει φτάσει και μέχρι την ανατολική Ευρώπη, αφού συναντάται στην Τσεχία και τη Σλοβακία, αλλά και στην Πολωνία, με αρκετές, ωστόσο, διαφορές.

Στη χώρα μας, ο Ελληνικός καφές ήταν το βασικό ρόφημα για την καθημερινότητα χιλιάδων Ελλήνων, μέχρι τη δεκαετία του ’60, όταν και άρχισαν να εμφανίζονται «καινά δαιμόνια», όπως  ο στιγμιαίος καφές και ο καφές φίλτρου. Από τα 70s ως τα 90s, ο φραπές έγινε ο αγαπημένος καφές της νεολαίας, ενώ η παγκόσμια επέλαση του espresso άλλαξε δραματικά την κουλτούρα καφέ και στην χώρα μας. Ο ελληνικός πάντως, συνεχίζει να κατέχει σημαντικό μερίδιο αγοράς, και πρόσφατα φαίνεται να ελκύει ιδιαίτερα κι ένα κομμάτι της νεολαίας.

Είναι γεγονός πως μέχρι την δεκαετία του ’50, ο συγκεκριμένος καφές αναφερόταν σχεδόν αποκλειστικά ως «τούρκικος» μέχρι που μια διαφημιστική καμπάνια, με το σλόγκαν «εμείς τον λέμε ελληνικό» τον πολιτογράφησε ξανά, ιδιαίτερα επιτυχημένα. Οι εντάσεις στις σχέσεις με τους γείτονες, αλλά και το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος καφές είναι όντως ζυμωμένος με την καθημερινότητά μας εδώ και εκατοντάδες πλέον χρόνια, συντέλεσαν στην ολοκληρωτική επικράτηση του όρου «ελληνικός καφές».

Ελληνικός καφές νέας γενιάς από την Mikah

Η Mikah Café από το Μιλάνο, μπορεί να έχει ταυτιστεί με τον espresso, αφού βρίσκεται στον συγκεκριμένο χώρο από το 1984 και φημίζεται για τα espresso blends της, όμως οι blenders της δε σταματούν να πειραματίζονται. Το χαρμάνι αριθμός έξι, ή αλλιώς Blend No6 Turku, εμπνέεται από την αραβική κουλτούρα του καφέ, την οποία συνδιάζει με Ιταλική τεχνογνωσία, σύγχρονες τεχνικές καβουρδίσματος και εξαίρετη πρώτη ύλη, και είναι αφιερωμένο στον ελληνικό καφέ!

Είτε στην απλή, παραδοσιακή του εκδοχή, είτε σε μία από τις τέσσερις γεύσεις που είναι διαθέσιμο (μαστίχα, καρύδα, κάρδαμο, κάρδαμο και κανέλα), ο Turku της Mikah εγγυάται έναν απολαυστικό ελληνικό καφέ, που γεφυρώνει την παράδοση με την τωρινή πραγματικότητα του αγαπημένου μας ροφήματος.

Όποιο όνομα κι αν έχει, ο αγαπημένος μας καφές είναι φτιαγμένος για να ενώνει και όχι για να χωρίζει – κι εμείς θα τον λέμε, φυσικά, πάντα ελληνικό.