Είναι ο espresso άυλη πολιτιστική κληρονομιά της Ιταλίας;
Μια "ενδο-Ιταλική" κόντρα σταμάτησε την ένταξη του espresso στην λίστα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco.
H Λίστα Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι μια λίστα που συστάθηκε από την Unesco το 2008, μετά από διεργασίες που διήρκησαν περίπου πέντε χρόνια. Από τότε, η λίστα συνεχώς εμπλουτίζεται, περιλαμβάνοντας στοιχεία της ανθρώπινης πολιτιστικής κληρονομιάς χωρίς υλική υπόσταση (φαγητό, μουσική και χορό, συνήθειες, τέχνες και τεχνικές, στοιχεία γεωργίας και κτηνοτροφίας κλπ) που παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον ή χρήζουν προστασίας.
Μέχρι στιγμής, η λίστα περιλαμβάνει 508 εγγραφές που αντιστοιχούν σε 122 χώρες, και παρόλο που η επιτροπή διευκρίνει σαφώς πως η καταγραφή δεν φανερώνει ούτε αποκλειστικότητα ούτε ανωτερότητα, είναι γεγονός ότι τα στοιχεία που περιλαμβάνονται αποτελούν πανανθρώπινους θησαυρούς, που αξίζουν ιδιίατερης προστασίας και προσοχής.
Ενδεικτικά, η Ελλάδα έχει στην σχετική λίστα το ξεχειμώνιασμα των κοπαδιών, την τέχνη της ξερολιθιάς, τη μεσογειακή διατροφή, την βυζαντινή ψαλτική, την καλλιέργιεια μαστίχας στη Χίο, την Τηνιακή μαρμαρογλυπτική και τις πρωτοχρονιάτικες γιορτές της Δυτικής Μακεδονίας, ενω η Ιταλία αρκετές παραδοσιακές τέχνες, μουσικά όργανα, αλλά και την τεχνική της παραδοσιακής ναπολιτάνικης πίτσας.
Η ώρα του Ιταλικού Espresso για την Unesco;
Όσο και αν είναι ένα από τα γνωστότερα, σε όλο τον κόσμο, κομμάτια της Ιταλικής γαστρονομίας, ο espresso δεν περιλαμβάνεται στην σχετική λίστα της Unesco. Παρόλο που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στην Ιταλία, στην οποία δημιούργησε κι ένα ολόκληρο πλέγμα συμπεριφορών (την κουλτούρα του καφέ) και κατόπιν διαδόθηκε σε όλο τον πλανήτη, δεν έχει τύχει σχετικής θεσμικής αναγνώρισης. Μέχρι που το 2021, φάνηκε πως θα είναι η χρονιά του Espresso, καθώς όλα έδειχναν πως θα προταθεί για την σχετική λίστα της Unesco.
Ωστόσο, το Ιταλικό τμήμα της Unesco δεν εισηγήθηκε την πρόταση για την συμπερίληψη της κουλτούρας του espresso στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του οργανισμού, και προτίμησε να προκρίνει δύο άλλες υποψηφιότητες, την παραδοσιακή εκτροφή των αλόγων Lipzzani και το φεστιβάλ του Tocati για την διατήρηση των παραδοσιακών παιχνδιών και σπορ.
Ο βασικός λόγος για αυτή την δυσάρεστη εξέλιξη, είναι πως το Υπουργείο Γεωργίας παρουσίασε δύο προτάσεις αντί για μία, οι οποίες ουσιαστικά αφορούσαν στο ίδιο αντικείμενο. Η πρώτη πρόταση χρονολογείται από τις αρχές του 2019 και αφορούσε το «Τελετουργικό του παραδοσιακού Ιταλικού Espresso» και η δεύτερη από τα τέλη της ίδιας χρονιάς περιέγραφε την «Κουλτούρα του Ναπολιτάνικου Espresso». Μπροστά στο αδιέξοδο και την αδυναμία συννενόησης, δεν προκρίθηκε καμία πρόταση, και η επιτροπή απεύθυνε κάλεσμα στα δύο μέρη, ώστε να επιστρέψουν με μια κοινή, καλύτερα διατυπωμένη πρόταση το 2023.
To χρονικό της κόντρας
Όσο και αν φαίνεται αυτονότητο πως ο espresso είναι μια Ιταλική εφεύρεση και μια εθνική κληρονομιά της γειτονικής χώρας, η Unesco αποφασίζει με συγκεκριμένες διαδικασίες και συγκεκριμένα κριτήρια, οπότε κάθε φάκελος που κατατίθεται στην επιτροπή πρέπει να πληροί ορισμένα πολύ συγκεκριμένα standards.
Η αρχική πρόταση σχεδιάστηκε από τον «Οργανισμό για την Προστασία του Παραδοσιακού Ιταλικού Espresso» και εστίαζε κατά κύριο λόγο στην σημασία του espresso για την καθημερινότητα των Ιταλών, τονίζοντας ταυτόχρονα τον «εθνικό» του χαρακτήρα. Η πρόταση φάνηκε να διορθώνει μια εκκρεμότητα ετών, καθώς ο espresso είναι γεγονός πως δεν έχει λάβει την επίσημη, «θεσμική» αναγνώριση που του αξίζει.
Η δεύτερη πρόταση συγγράφηκε από την περιφέρεια της Καμπανίας, σε μια προσπάθεια τόνωσης του ενδιαφέροντος για την πειριοχή και επικεντρώθηκε σε πιο «απτά» πράγματα, όπως τις επιχειρήσεις που λειτουργούν επι σειρά ετών, τα παμπάλαια καφεκοπτεία, τα αιωνόβια espresso bars, και τις ιδιαίτερες και ξεχωριστές συνήθειες κατανάλωσης του καφέ που διαμορφώθηκαν στην Νάπολη, την πρωτεύουσα της περιφέρειας.
Αρκετοί υποστηρίζουν ότι η «αγκαλιά» του espresso είναι μεγάλη, και η ποικιλομορφία της κουλτούρας του Ιταλικού καφέ όχι μόνο δεν δρα περιοριστικά, αλλά αντίθετα εμπλουτίζει την εθνική κληρονομιά, καθώς είναι γεγονός ότι από τον Βορρά ως τον Νότο της Ιταλίας παρατηρούνται μικρές διαφορές σε πολλές πτυχές της κουλτούρας του καφέ. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι λίγοι όσοι ισχυρίζονται ότι ανεξάρτητα από την πραγματικότητα, η υποψηφιότητας της Καμπανίας είναι πιο κοντά σε όσα αναζητεί η Unesco για να αναδείξει κάτι ως «άυλη πολιτιστική κληρονονιά» και ότι σε περίπτωση που η προτάσεις περνούσαν στην επόμενη φάση, η Νάπολη θα συγκέντρωνε περισσότερες πιθανότητες ένταξης στη σχετική λίστα.
To μόνο σίγουρο είναι πως ο espresso είναι σίγουρα «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», αλλά και «αυθεντικό ιταλικό προϊόν» για χιλιάδες ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο – όταν έρθει και η θεσμική αναγνώριση, απλά θα επισημοποιηθεί αυτό που όλοι οι λάτρεις και οι εραστές του espresso γνωρίζουμε πολύ καλά.
