Καφές & Υποκατάστατα: Μια Παλιά Ιστορία

Από κριθάρι μέχρι συνθετικές κατασκευές, ο καφές έχει διάφορα υποκατάστατα.

Έχετε κι εσείς εκείνον τον φίλο που… «δεν πίνει καφέ;» Μήπως δοκιμάσετε ομοιοπαθητική για τις ημικρανίες και το ρίξατε στο καβουρδισμένο ρεβύθι; Ή μήπως σε κάποιο hip καφέ πετύχατε καφέ από chiccory; Όπως και να έχει, έχετε σίγουρα ακούσει να γίνεται λόγος για τα υποκατάστατατου καφέ – μια ιστορία τόσο παλιά όσο και το ίδιο το αγαπημένο μας ρόφημα!

Ποιοι λόγοι οδηγούν τους ανθρώπους να αναζητήσουν υποκατάστατα καφέ;

Η ιστορία του καφέ είναι ταυτόχρονα και ιστορία των υποκατάστατών του. Σε όλη την μακρά πορεία που έκανε ο καφές μέχρι να γίνει το δημοφιλέστερο ρόφημα στον κόσμο, υπήρξαν περίοδοι που διάφορα είδη υποκατάστατων  του καφέ εμφανίστηκαν και, σε κάποιες περιπτώσεις παραγκώνισαν τον καφέ.

Οι λόγοι που μπορούν να ωθήσουν στην εμφάνιση ενός υποκατάστατου του καφέ, είναι πρώτιστα οικονομικοί. Ο καφές είναι ένα ευαίσθητο προϊόν, που επηρεάζεται από φυσικά φαινόμενα, παράσιτα και ασθένειες, παράγοντες που μπορούν να ανεβάσουν κατά πολύ (και απρόβλεπτα) την τιμή του. Ακόμα, το γεγονός ότι ο καφές παράγεται σε μια συγκεκριμένη ζώνη περιοχών στον κόσμο, συνεπάγεται αυξημένο μεταφορικό κόστος, κάτι που σε μια ενεργειακή κρίση ή μια γενικευμένη αναταραχή πολλαπλασιάζεται. Ειδικά σε περιόδους πολέμων, όταν οι μεταφορές αποτελούν πολυτέλεια, ο καφές αρχίζει να σπανίζει και το μέτωπο έχεις τις δικές του ανάγκες σε καφεΐνη, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται λογής υποκατάστατα. Το ίδιο συμβαίνει, σε πιο περιορισμένη κλίμακα, και σε περιόδους οξείας οικονομικής κρίσης.

Ακόμα, υπάρχουν άνθρωποι που δεν πίνουν καφέ για θρησκευτικούς λόγους. Παρόλο που δεν υπάρχει θρησκεία που να απαγορεύει τον καφέ (όπως, για παράδειγμα, το αλκοόλ) και παρόλο που σε αρκετές εκκλησίες των ΗΠΑ ο καφές παίζει συνεκτικό ρόλο στην κοινότητα, υπάρχουν συντηρητικές θρησκευτικές ομάδες διαφόρων δογμάτων και θρησκειών, που καταφεύγουν σε υποκατάστατα.

Τέλος, δεν είναι λίγοι όσοι στρέφονται προς τα υποκατάστατα του καφέ, για λόγους διατροφής. Οι αποκαφεϊνοποιημένοι καφέδες μπορεί να έχουν ίχνη καφεΐνης, ενώ  υπάρχουν και διατροφές, όπως αυτές που συστήνουν οι ομοιοπαθητικοί γιατροί, που αποφεύγουν εντελώς τη χρήση του καφέ, ακόμα και του ντεκαφεϊνέ. Στην περίπτωση αυτή, ένα υποκατάστατο του καφέ είναι ουσιαστικά μονόδρομος.

Ποια ήταν τα πιο διαδεδομένα υποκατάστατα του καφέ;

Τα πιο διαδεδομένα υποκατάστατα του καφέ φτιάχνονται από καβουρδισμένους σπόρους δημητριακών, όπως το κριθάρι ή η σίκαλη, η ακόμα και οσπρίων, όπως το ρεβίθι. Ο καφές από ρεβίθι ήταν μια αναγκαστική λύση κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, ενώ ο καφές από όσπρια και η δημητριακά ήταν ευρύτατα διαδεδομένος σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική κατά Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε εποχές κρίσεις και ύφεσης, συχνά ακόμα και ο αληθινός καφέ ήταν νοθευμένος με αυτά τα υποκατάστατα, χωρίς αυτό να είναι πάντα σε γνώση των καταναλωτών.

Φυσικά, η ανθρώπινη εφευρετικότητα βρήκες πολλές μεθόδους για να αντικαταστήσει τον, συχνά σπάνιο κι εξωτικό, καφέ. Έτσι, κάθε περιοχή χρησιμοποιούσε συστατικά που είχε σε αφθονία, προκειμένου να υποκαταστήσει αυτό που δεν έβρισκε εύκολα. Οι Νότιες Πολιτείες της Αμερικής καβούρδιζαν καλαμπόκι αλλά και το τοπικό φυτό Jojoba, ενώ η φτηνά παραγόμενη μελάσα λειτούργησε πολλές φορές και σαν συστατικό των υποκατάστατων του καφέ, όπως και πιο ασυνήθιστα υλικά, όπως οι κολοκυθόσποροι ή και οι σπόροι μπάμιας.

Οι ρίζες διάφορων φυτών επίσης χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή ροφημάτων που υποκαθιστούν τον καφέ. Η ρίζα του chicory, ενός φυτού της οικογένειας των ραδικιών, κατέληξε να είναι τόσο δημοφιλής, ώστε να σερβίρεται ακόμα και σήμερα, αναμεμειγμένη με πραγματικό καφέ, σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, όπως στη Νέα Ορλεάνη.

Σε ό,τι αφορά το μέλλον, έχουν κατατεθεί ήδη οι σχετικές άδειες προς έγκριση για την διάθεση συνθετικού καφέ, κατασκευασμένου εξ ολοκλήρου σε εργαστήριο, με τρόπους που δεν βλάπτουν το περιβάλλον και δεν επιβαρύνουν το κλίμα.

Ο καφές δεν είναι απλά ένα ρόφημα!

Αν υπάρχει κάτι που γίνεται φανερό από το πόσο διαδεδομένα είναι σε όλη την πρόσφατη ιστορία του καφέ τα υποκατάστατα του, είναι η κοινωνική σημασία που έχει ο καφές ως ρόφημα. Το υποκατάστατο του το καφέ δεν έχει καφεΐνης, ενώ με ελάχιστες εξαιρέσεις, η γεύση του απέχει από το να χαρακτηριστεί δελεαστική. Αυτό που υποκαθιστά ο καφές είναι ουσιαστικά η κοινωνική πτυχή του ροφήματος. Η συνήθεια του να πίνει κανείς το ρόφημά του όταν ξυπνά το πρωί ή στο διάλλειμα του, το να μοιράζεται αυτή τη στιγμή με φίλους, το να κανονίζει μια έξοδο με αφορμή έναν καφέ, είναι καθώς φαίνεται εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής που δεν κόβονται από καμία λιτότητα και κανέναν πόλεμο – παρά μόνο αλλάζουν μορφή, μέχρι ο κόσμος να επιστρέψει στους ρυθμούς του.

Ό,τι και να γίνει, ο άνθρωποι θα συνεχίσουν να μαζεύονται για ένα καφεδάκι… ακόμα κι αν αυτό είναι φτιαγμένο από κριθάρι.