Η "Σκουριά του Καφέ": ο εφιάλτης των καφεοπαραγωγών που καθόρισε την πορεία του καφέ

O καφές που πίνουμε σήμερα, έχει φτάσει στο χείλος της εξαφάνισης, από έναν επικίνδυνο μύκητα.

Απολαμβάνοντας τον καφέ μας, πολλές φορές τείνουμε να ξεχνάμε πως είναι ένα φυσικό προϊόν, που μεγαλώνει και μαζεύεται σε φυτείες σε τροπικά κλίματα. Όπως και κάθε προϊόν που καλλιεργείται φυσικά, έτσι και ο καφές έχει το δικό του περιβαλλοντικό αποτύπωμα, αλλά και τις δικές του απειλές, όπως τα ζιζάνια, τις ασθένειες και τα έντομα.

Ωστόσο, η βασικότερη απειλή του καφέ έχει εν πολλοίς καθορίσει την ιστορία του, αλλά και (σε ένα βαθμό) την ιστορία της ανθρωπότητας, ενώ λόγω της κλιματικής αλλαγής, είναι σίγουρο ότι θα μας απασχολήσει ακόμα περισσότερο στο μέλλον. Ο λόγος για την περιβόητη «Σκουριά του Καφέ», τον μεγαλύτερο bτων καφεοπαραγωγών σε όλο τον κόσμο, που δεν είναι τίποτε άλλο από έναν εξαιρετικά μεταδοτικό κι επικίνδυνο μύκητα.

Τι είναι η Σκουριά του Καφέ;

Η επιστημονική ονομασία του μύκητα είναι Hemileia vastarix, ενώ «σκουριά των φύλλων του καφέ» ή αλλιώς στα αγγλικά «coffee leaf rust» ονομάζεται η ασθένεια που προκαλεί. Ο μύκητας είναι ουσιαστικά ένα παράσιτο, ενώ το φυτό του καφέ είναι ο ξενιστής που τον «φιλοξενεί», προκειμένου να επιβιώσει και να αναπαραχθεί. Προς το παρόν, δεν έχει βρεθεί αποτελεσματική θεραπεία για την «Σκουριά», και οι καφεοπαραγωγοί προσπαθούν να τον αντιμετωπίσουν με το ζευγάρωμα των φυτών, προκειμένου να καταλήξουν σε υβρίδια που είναι ανθεκτικότερα στην εξάπλωση του μύκητα, αλλά και στις καταστροφικές επιπτώσεις του στα φυτά του καφέ.

Η αντιμετώπιση γίνεται ακόμα δυσκολότερη από το γεγονός ότι οι κλιματικές συνθήκες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη των καφεόδεντρων, είναι ακριβώς αυτές που προτιμά ο μύκητας για την εξάπλωσή του, το υγρό περιβάλλον των φυτειών τον ευνοεί πολύ, ενώ προσβάλλει ιδιαίτερα τα φυτά Arabica, που θεωρούνται λιγότερο ανθεκτικά.

Ο μύκητας γίνεται αντιληπτός ως κίτρινες ή καφέ κηλίδες στα φύλλα των φυτών, που θυμίζουν οξειδωμένο σίδερο – και αν δεν αντιμετωπιστεί, το φυτό σε λίγο καιρό ξεραίνεται και καταστρέφεται, ενώ ο μύκητας αναζητά νέα δέντρα – ξενιστές.  

Από που προέρχεται και που συναντάται ο μύκητας της Σκουριάς;

Οι ρίζες του μύκητα Coffee Leaf Rust εντοπίζονται στην Ανατολική Αφρική, με το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα να καταγράφεται το 1860 στην περιοχή της Κένυας, αν και η πιθανότερη καταγωγή του είναι τα υψίπεδα της Αιθιοπίας και του Σουδάν. Ωστόσο, η κεραυνοβόλα διάδοση του έγινε σε ασιατικό έδαφος. Στα τέλη του 19^ου αιώνα, ο μύκητας έφτασε στην Σρι Λάνκα, την Ινδονησία και την Ινδία, όπου διαδόθηκε γρήγορα από άκρη σε άκρη, ενώ μέχρι τα μέσα του 20^ου αιώνα, διαδόθηκε σε όλη την Αφρικανική Ήπειρο. Στη δεκαετία του 1970 έφτασε αρχικά στη Βραζιλία, ενώ μέχρι το 2010 οι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι πλέον είναι ενδημικό είδος σε σχεδόν όλες τις χώρες της «ζώνης του καφέ», αφού συναντάται πλέον σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η ταχύτατη διάδοση του οφείλεται στο γεγονός πως οι σπόροι του μύκητα διαδίδονται με πολλούς τρόπους, όπως με τον αέρα, τη βροχή, τα ζώα αλλά και τον άνθρωπο, ενώ αποδείχθηκαν ιδιαίτερα ανθεκτικοί, ακόμα σε υπερατλαντικά ταξίδια.  

Πως επέδρασσε στον κόσμο του καφέ ο μύκητας της Σκουριάς;

Ο μύκητας της σκουριάς του καφέ είναι ένας από τους βασικούς λόγους αυξομείωσης των τιμών του καφέ παγκοσμίως, αναλόγως με τις καταστροφές που σημειώνονται κάθε χρόνο στις φυτείες από την επέλασή του. Ωστόσο, στο πέρασμα του χρόνου, είχε και πιο σημαντικές επιπτώσεις.

Το πρώτο κύμα του μύκητα που χτύπησε την Νοτιοανατολική Ασία τον 19^ο αιώνα, σχεδόν κατέστρεψε όλες τι ασιατικές φυτείες καφέ, με αποκορύφωμα την παραγωγή της Σρι Λάνκα, που καταστράφηκε ολοκληρωτικά και δεν ανέκαμψε ποτέ. Πολλές χώρες αναγκάστηκαν να αλλάξουν καλλιέργειες, κι έτσι η Σρι Λάνκα στράφηκε στο τσάι, με ιδιαίτερη επιτυχία. Οι ιστορικοί αναφέρουν πως αν δεν υπήρχε ο μύκητας, οι Βρεττανοί πιθανότατα θα ήταν φανατικοί καφελάτρες, αφού η αποικιακή Κεϋλάνη ήταν ο βασικός τους προμηθευτής σε καφέ – και ύστερα, σε τσάι, που εξελίχθηκε σε εθνική μανία.

Ακόμα, ο μύκητας της σκουριάς είναι ένας από τους βασικότερους λόγους για την εξάπλωση του καφέ Robusta. O Rοbusta, αν και πιο πικρός και πιο επίπεδος σε γεύση, είναι ανθεκτικότερος απέναντι στο μύκητα, κι έτσι επιλέχθηκε από πολλές χώρες σαν εναλλακτική λύση. Το Βιετνάμ, ο μεγαλύτερος παραγωγός Robusta σε ολόκληρο τον κόσμο, ενδεχομένως να μην είχε στραφεί σε αυτή την καλλιέργεια, αν δεν υπήρχε η απειλή του μύκητα. Η εδραίωση του Robusta ως εναλλακτικής, διαμόρφωσε με τη σειρά της την παγκόσμια κουλτούρα του καφέ, εξελίσσοντας το blending αλλά και τη γεύση του espresso.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει ακόμα περισσότερο την κατάσταση, ενώ η παγκόσμια διάδοση του μύκητα προκαλεί ανησυχία στον κόσμο του καφέ. Ωστόσο, σήμερα είμαστε σίγουρα περισσότερο και καλύτερα εξοπλισμένοι απέναντι στις απειλές από την αποικιακή Κεϋλάνη – κι ελπίζουμε να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε τον αγαπημένο μας Arabica για πολλά χρόνια ακόμα!