Καφές και θρησκεία, μια ιστορία αιώνων
Ο καφές είναι η αγαπημένη συνήθεια εκατομμυρίων ανθρώπων. Έχετε φανταστεί ότι υπήρξαν ιστορικές περίοδοι που ο καφές ήταν στενά συνδεδεμένος με τις θρησκευτικές μας πεποιθήσεις;
Όσο και αν μπορεί σήμερα να φαίνεται περίεργο, ο καφές κατά τη διάρκεια της ιστορίας του μπλέχτηκε στενά με τη θρησκεία. Από την ανακάλυψη του και τη διάδοσή του στο μουσουλμανικό κόσμο, μέχρι την βάπτισή του Παπικά χείλη και την υιοθέτησή του από ένα χριστιανικό δόγμα εν τη γενέσει του, το αγαπημένο μας ρόφημα απασχόλησε πολλές φορές τόσο τους θρησκευτικούς ηγέτες, όσο και τους πιστούς. Αφήνουμε στην άκρη της κατά καιρούς απαγορεύσεις που γνώρισε ο καφές από διάφορες θρησκευτικές εκφάνσεις, για να σταθούμε σε τρεις σταθμούς στην σχέση καφέ και θρησκείας, από τις απαρχές του μέχρι την Αναγέννηση.
Οι Ισλαμικές ρίζες του καφέ
Αν και ο καφές εμφανίστηκε σαν φυτό στην Αιθιοπία, ο καφές σαν ρόφημα οφείλει την ύπαρξη του στους Άραβες. Ένας από τους λόγους που ο καφές γνώρισε ταχύτατη διάδοση στον αραβικό κόσμο, είναι και το γεγονός της απαγόρευσης κατανάλωσης αλκοόλ από τη μουσουλμανική θρησκεία. Ελλείψει αλκοόλ, ο καφές αντικατέστησε το κρασί ή την μπύρα σε ό,τι αφορά την κοινωνική διάσταση των ροφημάτων: οι μουσουλμάνοι μπορούσαν να απολαμβάνουν ένα ρόφημα συζητώντας σε παρέες, χωρίς να παραβαίνουν τον ισλαμικό νόμο. Εξάλλου, η παλαιά ονομασία του καφέ, qahwah, σημαίνει «κρασί». Στα πρώτα χρόνια μάλιστα της διάδοσής του, ο καφές χρησιμοποιείται ευρέως από μουσουλμάνους σούφι μοναχούς, ως βοήθημα για να παραμένουν ξύπνιοι στις κουραστικές θρησκευτικές τους αγρυπνίες.
Ο καφές κατακτά τον χριστιανικό κόσμο και… βαπτίζεται
Τόσο το αραβικό του παρελθόν, όσο και η σύνδεση του με το Ισλάμ δημιούργησαν δυσπιστία ανάμεσα στους Χριστιανούς για το νέο ρόφημα, τον καφέ, κατά τα χρόνια της εισαγωγής του στην Ευρώπη – μιλάμε άλλωστε για την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για τα ευρωπαϊκά εδάφη. Όταν ο καφές φτάνει σε Ιταλικό έδαφος, οι σύμβουλοι του Πάπα τον πιέζουν επίμονα να αποκηρύξει δημόσια το «ποτό του σατανά»: είναι σκούρο, πικρό, δημοφιλές ανάμεσα στους μουσουλμάνους, και επηρεάζει την ανθρώπινη διάθεση. Ευτυχώς, ο Πάπας Κλημέντιος ο όγδοος δοκιμάζει έναν καφέ πριν τον αναθεματίσει και αποφαίνεται πως «το νέο ρόφημα παραείναι γευστικό για να το χαρίσουμε στους απίστους». Έτσι, με μια σεμνή τελετή, ο καφές βαπτίζεται με επισημότητα χριστιανικό ρόφημα. Αν και αυτή η ιστορία αγγίζει τα όρια του θρύλου, πολλοί υποστηρίζουν πως ο πάπας Κλημέντιος είδε μια ευκαιρία για δραστικό περιορισμό του αλκοόλ στο ποίμνιό του, μέσω του χριστιανικού πλέον καφέ. Γεγονός είναι πάντως, πως από αυτή τη στιγμή και μετά η διάδοσή του καφέ στον χριστιανικό κόσμο υπήρξε ταχύτατη.
Προτεσταντισμός και καφές, παράλληλες πορείες
Κατά τον 16ο αιώνα, μια κίνηση στους κόλπους του Χριστιανισμού έμελλε να εξελιχθεί στη δεύτερη μεγαλύτερη χριστιανική κοινότητα του κόσμου. Παίρνοντας μορφή από τα λεγόμενα του Μαρτίνου Λούθηρου και κερδίζοντας έδαφος ανάμεσα στους πιστούς των γερμανόφωνων χωρών, ο Προτεσταντισμός θα αναδειχθεί εξαιρετικά δημοφιλές χριστιανικό δόγμα στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Ανάμεσα στα άλλα χαρακτηριστικά του, ο προτεσταντισμός χαρακτηρίζεται από αυστηρή, συχνά άκαμπτη ηθική και σκληρό εργασιακό ήθος – ήταν λοιπόν επόμενο να αγκαλιάσει αμέσως τις τονωτικές ιδιότητες του καφέ.
Σε μια εποχή που ο αλκοολισμός αποτελούσε τεράστια πληγή για το εργατικό δυναμικό, αλλά και που η κατανάλωση αλκοόλ ήταν συχνά μονόδρομος λόγω του μολυσμένου και ακατάλληλου νερού, ο καφές πρόκυπτε ως εξαιρετική εναλλακτική απέναντι στην πατροπαράδοτη γερμανική μπύρα. Ο καφές βοηθούσε τους πιστούς να μείνουν νηφάλιοι, απέχοντας από το αλκοόλ αλλά και βελτιώνοντας την παραγωγικότητά τους και την όρεξή τους για δουλειά, αρετές που τιμά ιδιαίτερα ο προτεσταντισμός. Το νέο – για την Ευρώπη – ρόφημα έγινε γρήγορα αγαπημένη συνήθεια για ένα νεοφώτιστο θρησκευτικό δόγμα, όσο και αν αυτό σήμερα μπορεί να φαίνεται παράξενο ή μακρινό.
Καφές και θρησκεία στο σήμερα
Ο καφές σήμερα, φυσικά, αφορά όλο τον κόσμο και έχει φανατικούς φίλους σε κάθε γωνιά της γης, χωρίς να είναι συνδεδεμένος με καμία θρησκευτική πίστη. Οι τελευταίες εκκλησίες που είναι συνδεδεμένες με τον καφέ εντοπίζονται στις ΗΠΑ: πρόκειται για μικρά εκκλησιάσματα, που δίνουν μεγάλη βάση στην κοινωνική διάσταση του καφέ, μοιράζοντας τον δωρεάν στα κηρύγματά τους ή οργανώνοντας εκκλησιασμούς με άφθονες ποσότητες καφέ. Συνήθως, οι εκκλησίες αυτές συνδέουν τον καφέ με έναν πιο ενάρετο και συγκρατημένο τρόπο ζωής, σε αντίθεση με το αλκοόλ ή τις ψυχοτρόπες ουσίες.
Η θρησκευτική πίστη είναι κάτι βαθύ, προσωπικό και πνευματικό, που φυσικά δεν έχει σχέση με τα εγκόσμια και τα καθημερινά, όπως είναι ο καφές. Αυτό βέβαια, δε μας εμποδίζει από το να ευχαριστούμε το Θεό, για το νόστιμο και γευστικό ρόφημα που μας χάρισε!
