Caffenol: εμφανίζοντας ασπρόμαυρες φωτογραφίες με... καφέ!
Γνωρίζουμε πως ο καφές είναι απολαυστικός και πώς κάνει καλό στην ανθρώπινη υγεία, όμως θα φανταζόταν κανείς πως μπορεί να… εμφανίσει φωτογραφίες;
Αν και η φωτογραφία σήμερα είναι τόσο απλή όσο και ένα κλικ στο κινητό μας τηλέφωνο, μέχρι και πριν σχεδόν είκοσι χρόνια ήταν μια ακριβή και σαφώς δυσκολότερη διαδικασία, που απαιτούσε φιλμ – φιλμ που, φυσικά, κατόπιν έπρεπε να εμφανιστεί.
Η φωτογραφία, από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα, είναι μία από τις τέχνες που πηγαίνει κυριολεκτικά χέρι χέρι με την επιστήμη και την εξέλιξή της. Στις αρχές του 2000, στα χρόνια του επιθανάτιου ρόγχου της αναλογικής φωτογραφίας, μια νέα μέθοδος εμφάνισης άρχισε να διαδίδεται στους κύκλους των «ψαγμένων» αναλογικών φωτογράφων, που βάσιζε την εμφάνιση των φωτογραφιών σε ένα διάλυμα που φτιαχνόταν εύκολα στο σπίτι, με καφέ: το Caffenol!
Η αρχή του Caffenol
Το Caffenol είναι μια εναλλακτική μέθοδος εμφάνισης ασπρόμαυρου φιλμ, στην οποία το διάλυμα που χρησιμοποιείται για την εμφάνιση του φιλμ και τη δημιουργία του αρνητικού στηρίζεται στο συνδυασμό φαινολών, βιταμίνης C και ανθρακικής σόδας. Η εφεύρεση του Caffenol έγινε το 1995 στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Rochester, όταν ο Dr Scott Williams ανέθεσε στους φοιτητές του, στα πλαίσια μιας εργασίας, να βρουν μια εναλλακτική λύση για την εμφάνιση των ασπρόμαυρων φιλμ χρησιμοποιώντας μόνο αντικείμενα και ουσίες που θα μπορούσαν να βρεθούν σε οποιοδήποτε νοικοκυριό.
Με αυτό τον τρόπο, οι φοιτητές του εργαστηρίου ανακάλυψαν πως το καφεϊκό οξύ, το οποίο υπάρχει σε μεγάλη ποσότητα στον καφέ αλλά και στο τσάι, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εμφανιστικός παράγοντας, όμως το PH του χρειαζόταν σταθεροποίηση, που την έδωσε η μαγειρική σόδα. Αν και οι πρώτες δοκιμές ήταν απογοητευτικές, η προσθήκη βιταμίνης C είχε εντυπωσιακά αποτελέσματα στην ποιότητα της παραγόμενης εικόνας – και κάπως έτσι, γεννήθηκε το διάλυμα Caffenol.
Πώς λειτουργεί το Caffenol;
Το ανεμφάνιστο φιλμ περιέχει ιόντα αργύρου τα οποία έχουν εκτεθεί στο φως. Για την εμφάνιση του φιλμ, δηλαδή την δημιουργία της αρνητικής εικόνας, μια σειρά χημικών αλληλεπιδρούν με τα ιόντα, προκειμένου η εικόνα να αρχίσει να σταθεροποιείται. Το Caffenol αντικαθιστά το βασικό χημικό που χρησιμοποιείται στην εμφάνιση του φιλμ, που συνήθως αποκαλείται «παράγοντας εμφάνισης».
Η εμφάνιση με Caffenol απαιτεί τον ίδιο εξοπλισμό (σκοτεινό θάλαμο) με την συμβατική εμφάνιση, και μπορεί να λειτουργήσει μόνο στο παραδοσιακό, ασπρόμαυρο φιλμ, καθώς για το έγχρωμο φιλμ απαιτείται εξειδικευμένος εξοπλισμός και περισσότερα χημικά. Τα αποτελέσματά του είναι πολύ καλά, παρά τον «ερασιτεχνικό» του χαρακτήρα και βελτιώνονται ακόμα περισσότερο με λίγο πειραματισμό. Σε κάποιες περιπτώσεις, αφήνει μια υπόνοια χρωματισμού σέπιας στις φωτογραφίες, που για κάποιους φωτογράφους είναι μάλιστα επιθυμητό.
Το Caffenol διαδίδεται γρήγορα στον κόσμο της εναλλακτικής φωτογραφίας
Το Caffenol γνώρισε ευρύτατη διάδοση στις online κοινότητες φωτογραφίας στα πρώτα χρόνια του 2000. Παρά την σταδιακή εγκατάλειψη της αναλογικής φωτογραφίας και την επέλαση των ψηφιακών μηχανών και των κινητών με κάμερα, οι χομπίστες της φωτογραφίας συνέχισαν να ασχολούνται με την αναλογική φωτογραφία, εμφανίζοντας οι περισσότεροι μόνοι τους τα φιλμ τους. Ειδικά στις υποκουλτούρες της Λομογραφίας και της Lo-Fi Φωτογραφίας, οι φωτογράφοι συνήθιζαν (και συνηθίζουν ακόμα) να αναζητούν ασυνήθιστες τεχνικές που τις περισσότερες φορές έχουν τον χαρακτήρα του «DIΥ», κάτι που δημιούργησε τις ιδανικές συνθήκες για την γρήγορη διάδοση του caffenol, καθώς είναι χειροποίητο, φτηνό και σίγουρα εναλλακτικό σε σχέση με τα συνηθισμένα.
Οι κοινότητες των φωτογράφων που ασχολούνται με την εμφάνιση φιλμ με καφέ καλλιέργησαν με ενθουσιασμό την νέα συνήθεια, τυποποιώντας την συνταγή και την τεχνική εμφάνισης, καταρτώντας συχνά διαγράμματα σχετικά με την θερμοκρασία του υγρού, το χρόνο εμφάνισης και το φιλμ που χρησιμοποιείται που δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από κάποιον επαγγελματία. Η μέθοδος γνώρισε τεράστια επιτυχία στον κόσμο της εναλλακτικής αναλογικής φωτογραφίας, σε σημείο που άρχισαν να διοργανώνονται εκθέσεις φωτογραφίας με έργα που είχαν εμφανιστεί αποκλειστικά με καφέ!
Από ένα σημείο και μετά, το ζήτημα άρχισε να γίνεται πρακτικό: οι εταιρείες που παρήγαγαν τα σχετικά διαλύματα εμφάνισης άρχισαν να κλείνουν, και τα σχετικά προϊόντα να γίνονται αρκετά ακριβά και σπάνια. Για αρκετούς φωτογράφους, η εμφάνιση με καφέ άρχισε να γίνεται μονόδρομος.
Ποια είναι η συνταγή για το Caffenol;
Για να εμφανίσουμε φωτογραφίες με καφέ, χρειαζόμαστε τα παρακάτω απλά υλικά:
- 1 λίτρο απιονισμένο νερό στους 20 βαθμός κελσίου
- 23 γραμμάρια μαγειρική σόδα
- 16 γραμμάρια βιταμίνη C σε σκόνη
- 44 γραμμάρια στιγμιαίου καφέ
Ανακατεύουμε με προσοχή τα υλικά, ώστε όλα τα στερεά να διαλυθούν εντελώς – στην αντίθετη περίπτωση, οι φωτογραφίες μας θα είναι γεμάτες ενοχλητικά σημάδια. Χρησιμοποιούμε το διάλυμα μας όπως θα χρησιμοποιούσαμε ένα επαγγελματικό διάλυμα εμφάνισης, ανάλογα με το είδος του φιλμ μας και την ευαισθησία του. Σε αντίθεση με τα χημικά διαλύματα του εμπορίου, το Caffenol είναι ακίνδυνο, και μπορεί να απορριφθεί μετά τη χρήση στο νεροχύτη ή στην τουαλέτα χωρίς πρόβλημα, ενώ απουσιάζει και η δυσάρεστη οσμή των χημικών.
Η αναλογική φωτογραφία έχει, αναμφίβολα, πεθάνει προ πολλού, όμως υπάρχουν χομπίστες και παθιασμένοι φωτογράφοι σε όλο τον κόσμο που συνεχίζουν να αναζητούν κάτι από τη μαγεία των φωτογραφιών των παιδικών μας χρόνων. Αν ανήκετε σε αυτούς, κρατήστε λίγο καφέ στην άκρη και για τις μοναδικές, καλλιτεχνικές σας φωτογραφίες!
