Η διάδοση του καφέ: η παράξενη ιστορία του Baba Budan
Πως ο καφές κατέκτησε τον κόσμο, κρυμμένος στη... γενειάδα ενός μοναχού!
Ο κόσμος του καφέ είναι γεμάτος περίεργες ιστορίες, όπως ο θρύλος του βοσκού Khalid. Στην διάδοσή του καφέ μπλέχτηκαν ιερείς, μοναχοί, έμποροι, αποικιοκράτες, δουλέμποροι, πειρατές, πάπες... είναι λογικό λοιπόν στην πάροδο των ετών να δημιουργήθηκαν και να κυκλοφόρησαν σε όλο τον κόσμο δεκάδες πάραξενες ιστορίες, που ακροβατούν μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, είναι η ιστορία του Ινδού Baba Budan - του πρώτου ανθρώπου που κατάφερε να σπάσει το αραβικό μονοπώλιο του καφέ.
Το αραβικό μονοπώλιο του καφέ
Αν και το φυτό του καφέ κατάγεται από την Αφρική, η καλλιέργεια του και η διάδοση του οφείλεται στον Αραβικό κόσμο. Οι Άραβες μοναχοί από την περιοχή της σημερινής Υεμένης ήταν οι πρώτοι που καλλιέργησαν συστηματικά το φυτό του καφέ, αλλά και οι πρώτοι που παρασκεύασαν ρόφημα με τους καβουρδισμένους κόκκους του, το qahwa, που στα αραβικά είναι λέξη που συγγενεύει με την λέξη «κρασί» και από την οποία προέρχεται, φυσικά, η λέξη «καφές». Αν και στην αρχή, ο καφές χρησιμοποιείται από τους μοναχούς στις πολύωρες αγρυπνίες τους, σύντομα το ρόφημα αρχίζει να διαδίδεται και να ξεπερνά τα θρησκευτικά σύνορα, αλλά και τα σύνορα της Υεμένης.
Ωστόσο, ο καφές παραμένει για χρόνια αραβικό μονοπώλιο. Το παγκόσμιο κέντρο εμπορίου του καφέ, το λιμάνι από το οποίο οι κόκκοι του καφέ ταξιδεύουν στην Ευρώπη, είναι το λιμάνι της Μόκας, στην Ερυθρά Θάλασσα – η λέξη Μόκα εξάλλου επιβιώνει στον κόσμο του καφέ μέχρι σήμερα. Οι Άραβες είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με τους πολύτιμους κόκκους, κρατώντας την αποκλειστικότητα με νύχια και με δόντια: απαγορεύουν την εξαγωγή χλωρών κόκκων καφέ με την ποινή του θανάτου και εμπορεύονται μόνο καβουρδισμένους κόκκους, ώστε να διασφαλίσουν πως τα καφεόδεντρα δε θα ευδοκιμήσουν πουθενά αλλού.
Ο Ινδός μοναχός με την πυκνή γενειάδα
Ο καφές παραμένει αυστηρά αραβική υπόθεση, μέχρι τον 16ο αιώνα, οπότε ένας σούφι μοναχός από την Ινδία, ο Baba Budan, επισκέπτεται τους Αγίους Τόπους του Ισλάμ για το ιερό καθήκον τον μουσουλμάνων, το Χατζ. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, κάνει μια στάση το λιμάνι της Μόκας, όπου κατά παράδοση, ο καφές προσφερόταν ως τονωτικό στους ταλαιπωρημένους προσκυνητές.
Ο Baba Budan ενθουσιάζεται με το qahwa, ρωτά, μαθαίνει περισσότερες πληροφορίες και αποφασίζει να φέρει το μαγικό φυτό στην μακρινή του πατρίδα – όμως του είναι δύσκολο να βρει φρέσκους σπόρους και ακόμα πιο δύσκολο να τους μεταφέρει. Αφού καταφέρνει να αποκτήσει τους πολύτιμους σπόρους, διαλέγει επτά, καθώς το επτά είναι ιερός αριθμός για το Ισλάμ, και τους κρύβει καλά, μέσα στην τεράστια γενιάδα του (και κατά άλλους, στο κούφιο μπαστούνι του). Γυρνώντας στην Ινδία, ο Baba Budan φύτεψε τους σπόρους του στο ησυχαστήριό του και σιγά σιγά, ξεφύτρωσαν επτά καφεόδεντρα: τα πρώτα καφεόδεντρα Arabica σε ξένο έδαφος, που έβαλαν της βάσης για τη διάδοση του καφέ σε ολόκληρο τον κόσμο.
Τυχοδιώκτες, αυτοκράτορες κι ένα πολύτιμο δώρο
Από τις επτά ρίζες του Baba Budan, ο Ολλανδός διοικητής της Ινδίας στέλνει σπόρους στις Ολλανδικές κτήσεις της Ινδονησίας, και η συστηματική καλλιέργεια του καφέ μακριά από τον έλεγχο των Αράβων ξεκινά: βρισκόμαστε ποια στην εποχή της αποικιοκρατίας. Μερικά χρόνια αργότερα, Ολλανδοί έμποροι κάνουν δώρο στον βασιλιά Λουδοβίκο της Γαλλίας ένα εξαιρετικά πολύτιμο δώρο: ένα καφεόδεντρο, που προέρχεται από την Ινδονησία και κατάγεται από τους σπόρους του Baba Budan.
Άγνωστο πως, ένας γάλλος τυχοδιώκτης ονόματι Gabriel Mathieu de Cheu καταφέρνει να αποσπάσει κλαδιά του πολύτιμου δέντρου και να τα φυτέψει στη φυτεία του στην Μαρτινίκα – κι έτσι ο καφές προσεγγίζει, για πρώτη φορά, την Καραϊβική. Η φυτεία του De Cheu έχει μεγάλη επιτυχία, ο καφές διαδίδεται και σε γειτονικά νησιά και λίγο αργότερα και στην ηπειρωτική χώρα. Ο αστικός μύθος υποστηρίζει πως το 90% του Arabica της Λατινικής Αμερικής προέρχεται από το κομμένο κλαδί του δέντρου του Λουδοβίκου, κάτι που σίγουρα είναι υπερβολικό, αλλά ενδεικτικό της επιδραστικότητας που είχε στην διάδοση της καλλιέργειας του καφέ. Παρόλο που φυσικά στην πάροδο των ετών εισήχθησαν στην Κεντρική και την Νότια Αμερική δεκάδες νέες ποικιλίες, είναι γεγονός ότι ένας άγνωστος αριθμός καφεόδεντρων μπορούν να θεωρούνται με ασφάλεια απόγονοι των επτά σπόρων του Baba Budan!
Η κληρονομιά του Baba Budan
Σήμερα, ο Baba Budan θεωρείται ιερό πρόσωπο τόσο για τους μουσουλμάνους της Ινδίας, όσο και για τους Ινδουιστές. Στην περιοχή Καρνατάκα της Ινδίας, σώζεται το ησυχαστήριο του και ο τάφος του, στους λόφους που φύτεψε τα καφεόδεντρά του, και οι οποίοι φέρουν πλέον το όνομά του. Είναι σημείο που συγκεντρώνει προσκυνητές, αλλά και τουρίστες, ενώ διάφοροι ντόπιοι επιδεικνύουν στους επισκέπτες καφεόδεντρα, που ισχυρίζονται ότι είναι τα αυθεντικά δέντρα του σούφι μοναχού – κάτι που απέχει φυσικά πολύ από την αλήθεια.
Σαν φιγούρα, ο Baba Budan είναι ένας θρύλος στον κόσμο του καφέ, ανάλογος με τον «τρελό βοσκό» Khalid: παραστάσεις γενειοφόρων ανδρών με σαρίκι είναι πολύ κοινές σε αρκετές μάρκες καφέ και καφετέριες, ενώ ταυτόχρονα το Seven Seeds ή το Brother Budan αποτελούν δημοφιλή ονόματα για καταστήματα εστίασης.
Η πραγματική κληρονομιά του Baba Budan ωστόσο κρύβεται στο φλιτζάνι μας: κάθε φορά που απολαμβάνουμε τον espresso μας, δε πρέπει να ξεχνάμε πως κάποιος από τους κόκκους μας, είναι ίσως μακρινός απόγονος ενός κόκκου που κρύφτηκε στα γένια ενός φιλόδοξου μοναχού για σχεδόν 6.500 χιλιόμετρα!
